यतिबेला देशभरी गर्मी बढिरहेको छ । काठमाण्डौंको तापमान २२ देखि ३३ सम्म पुगेको छ भने तराईका जिल्लामा ४० डिग्री नाघिसकेको छ । यसले जनजीवन नराम्ररी प्रभावित बनाएको छ । मानिसहरु सडकमा हिड्न छाडेका छन् । स्कुलहरु बन्द भएका छन् । यस्तोमा चिसो पेय पदार्थ, खर्बुजा, दही, स्याउँ आइसक्रिम लगायतका सामग्रीको व्यवसाय ह्वात्तै बढेको छ भने अन्य व्यापार सुस्ताएको छ । व्यापारीहरुका अनुसार मानिसहररु गर्मीका कारण बाहिरै निस्कन छाडेका छन् ।
यस्तो अवस्थामा घरभित्रै रहे पनि स्वास्थ्यमा ख्याल भने पुर्याउनु पर्छ ।
गर्मीको मौसममा कतै बाहिर निस्कनु छ भने बिहानको समय या बेलुकाको समयमा निस्कनुहोस् । दिउँसो निस्कनु परे पनि साथमा छाता र पानीको बोतल बोक्नुहोस् । हल्का खालको सूती कपडा लगाउनुहोस् । दिउसोको चर्को घाममा भन्दा पनि साझ र बिहान पख खेतबारीमा काम गर्नुहोस् ।
त्यस्तै जाडोको दिनमा भन्दा गर्मी मौसममा शरीरलाई ५०० मिलीलिटर पानीको बढी आवस्यकता हुन्छ । त्यसैले पानी पिउनमा जोड दिनुहोस् । बाहिरी सुपरमार्केटको जुश भन्दा घरमै ताजा फलफूलबाट बनाएको जुश पिउनुहोस् । जस्तै कागती पानी, बेलको सर्बत, उँखुको रस लगायतका हुन सक्छन् । त्यस्तै, बढी गर्मी भएको महसुस गर्नु भएको छ भने थोरै चिनी र नुन राखेर कागती पानी पिउनुहोस् ।
त्यस्तै गर्मीमा खानपानबाट पनि धेरै खालका समस्या उत्पन्न हुने हुनाले खानपानमा विशेष ध्यान दिनुहोस् ।
पेटभरी नखानुहोस्
खाना आफूलाई जति नै मन परेको किन नहोस् तर, थोरै खाँदा नै शरीरलाई फाइदा हुन्छ । खाना खानुभन्दा पहिले एक गीलास पानी पिउनुहोस् । यसले पेट भरिएको महसुस हुन्छ र खाना कम खाइन्छ ।
विहानको ब्रेकफास्ट राम्रोसँग खानुहोस् र दिउँसोका खाना हल्का खानुहोस् । त्यस्तै बेलुकाको खाना जति सक्नुहुन्छ कम खानुहोस् । यदि सक्नुहुन्छ भने बेलुकाको खानामा मात्र एक गीलास जुश खानुहोस् ।
खानामा तरकारी बढी सामेल गर्नुहोस्
गर्मीको मौसममा फिट रहनका लागि आफ्नो खानामा धेरै फलफूल र सागपात समावेश गर्नुहोस् । बिहानको खाजा दिनभरीको लागि उर्जाका रुपमा लिइन्छ । त्यसैले बिहानको खाजामा स्वस्थ्यवर्दका खाना खानुहोस् । खानामा दाल, तरकारी ज्यादा सामेल गर्नुहोस् । जसले तपाईलाई इनर्जी दिनुका साथै दिनभरीको काममा सक्रिय रहन मदत गर्दछ ।
चिसो खानेकुरा खानुहोस्
गार्मीको मौसममा तरबुजा, नरिवलको पानी, काक्रा, पुदिनाले गर्मीको मौसममा शितलता प्रदान गर्छ । यसले शरीरलाई सुख्खापन हुनबाट पनि बचाउँछ । साथै यसले इनर्जी पनि दिन्छ ।
पानी प्रसस्त पिउनुहोस्
गर्मी या चिसो मौसम । जुन समयमा पनि शरीरका लागि पानी अति नै आवस्यक हुन्छ । किनकि शरीरका हरेक अंग सूचारु राख्नका लागि पानी अत्यन्तै जरुरी हुन्छ । जति नै गर्मी भएपछि चिसो पानी नपिउन सल्लाह दिन्छन् स्वास्थ्यविज्ञ । स्वस्थ्य व्यक्तिका लागि दिनभरीमा ७ देखी ८ गीलास सम्म पानी पिउनु अत्यतै फाइदाजनक हुन्छ ।
थोरै -थोरै खानुहोस्
चिसोको मौसममा जस्तो गर्मी मौसममा एकैपटक धेरै खाना नखानुहोस् । एकैपटक धेरै खानु भन्दा तीन–तीन घन्टाको फरकमा थोरै थोरै खानु राम्रो हुन्छ । शरीरमा न्युट्रिशियनको कमी पूरा गर्नका लागि खाना मात्रै जरुरी हुँदैन यसका अलावा ड्राइ फ्रुट्स, स्वस्थ्यवर्दक जुश, फलफूल लगायत पनि सामेल गर्न सकिन्छ ।
स्वस्थ्य खानपानमा ध्यान दिनुहोस्
हुन त गर्मीको मौसम होस् या जाडो, खाना स्वस्थ्यवर्दकनै हुनुपर्छ । खाना सफा सुघ्र तरिकाले बनाइएको र ताजा नै हुनुपर्छ । यदि तपाई रेष्टुरेण्टमा खाँदै हुनुहुन्छ भने ताजा खानामैजोड दिनुहोस् । गर्मीमा फोहरकै कारण धेरै रोगहरु फैलन्छ । खाना पकाउने र खाने भाँडा कुँडा सफा सुग्घर राख्नुहोस् । मिल्छ भने भाडा माझिसकेपछि घाममा सुकाउनुहोस् । रेष्टुरेण्टमा सलाद, चट्नीजस्ता खाना भरसक नखानुहोस् । यसलाई घरमै बनाएर खान सक्नुहुन्छ । त्यस्तै, खाना खानुभन्दा पहिले हात अवस्य धुनुहोस् ।
कागती पानी
गर्मी मौसममा कागती पानी पिउन अत्यन्तै फाइदाजनक हुन्छ । यो छालाका लागि पनि फाइदाजनक मानिन्छ । कागती पानीमा थियामिन, रिबोफ्लोविन, नियासिन विटामीन बी–६ फोलोट र भिटामीन– ई पनि केही मात्रामा पाइन्छ । कागती पानीले शरीरमा शितलता त दिन्छ नै त्यसका अलवा कब्जियतको समस्या, किड्नीको समस्या लगायमा लाभकारी मानिन्छ ।
त्यस्तै कागती पानी पिउनाले लिवरको समस्या कम गराउनुका साथै पाचन प्रक्रिया पनि सहि रहन्छ ।
दहीको लस्सी खानुहोस्
गर्मीको मौसममा दूध भन्दा पनि दहीबाट बनाईएको लस्सी या मोहिले धेरै फाइदा गर्दछ । यसले शरीर शितल बनाउने र शक्ति पनि दिन्छ ।
यसरी बनाउनुहोस् लस्सी
एउटा भाडामा दही र आवस्यकता अनुसार चिनी राख्नुहोस् । चिनी नपग्लदासम्म राम्रोसँग फेट्नुहोस् । साथै आफ्नो इच्छा अनुसार सुकमेल पाउडर र गुलाब जल राखेर थोरै पानी मिलाएर फेट्नुहोस् ।
लस्सीले पेट दुखाई कम गर्नुका साथै फुड प्वाइजनिङ लगायतका समस्यामा कम गराउन सहयोग गर्दछ । यदि तपाई कब्जियत र पायल्सको समस्याले हैरान हुनुहन्छ भने लस्सी पिउनुहोस् यसले राहत दिन्छ ।
हड्डी बलियो बनाउँछ
स्वस्थ्य आयु बाच्नका लागि विशेष गरेर दही दूधमै बढी जोड दिइन्छ । त्यसैले पनि होला पंचाअमृत बनाउनका लागि दही दूध नभै हुँदैन । दूध र दहीमा बढी क्याल्सियम हुने हुनाले हड्डी बलियो बनाउन सहयोग गर्दछ । साथै यसले दाँत बलियो बनाउन सहयोग पनि गर्दछ । त्यसैले बढ्दो उमेरमा कमजोर हड्डीबाट हुने समस्या हटाउनका लागि दूध दही अति उपयोगी हुन्छ ।
त्यस्तै दिनहुँ दही पिउनाले शरीरको इम्युन सिस्टम राम्रो हुँदै जान्छ । यसले धेरै प्रकारका गम्भीर विमारबाट टाढा राख्दछ ।
कोलेस्ट्रोल घटाउँछ–दही सेवनले कोलेस्ट्रोल घटाउन पनि सहयोग गर्दछ । दहीमा रहेको प्रोबायोटिक्सले खराब कोलेस्ट्रोल कम गर्ने र मोटाब्लिजम बढाउने कामगर्दछ । यसमा धेरै मात्रामा स्वस्थ्य व्याक्टेरिया हुने हुनाले शरीरमा भएको टक्सिन हटाउने र तपाईलाई स्वस्थ्य राख्न मदत गर्दछ ।
गर्मी मौसममा लामखुट्टको टोकाईबाट यसरी बच्नुहोस्
गर्मीको मौसममा लामखुट्टे सक्रिय रहन्छन् । अझ कतै खाल्डोमा फोहर पानी छ भने त्यसमा लामखुट्टहरु घर बनाएर बसेका छन् र त्यहि अण्डा पनि पार्छन् । अहिले देशको पूर्वी क्षेत्रमा गर्मी बढ्दै गएको र लामखुट्टेकाबे टाईबाट डेंगु जस्ता विमारबाट प्रभावित भएका मानिसहरु दिनहुँ सयौंको संख्यामा नजिकका अस्पताल तथा स्वास्थ्यचौकीमा उपचारका लागि पुगेका छन् । यस्तो अवस्थामा लामखुट्टेको टोकाईबाट आफू पनि बच्ने र बालबालिकालाई पनि बचाउने गर्नु पर्दछ ।
विभिन्न रोगको संक्रमण लामखुट्टेको टोकाईबाट हुने भएकाले पहिलो लामखुट्टेको टोकाईबाट बच्नुहोस् ।
-लामखुट्टेले नटोकोस् भन्नका लागि विभिन्न क्रिमहरुको प्रयोग गर्नुहोस् ।
-पूरा बाहुला भएको शर्ट, पाइन्ट र अन्य कपडाहरु लगाउनुहोस् ।
-यतिबेला लामखुट्टले चिसो खोज्दै घरमा रहेको गमलाको पानी या संग्रहित गरेर राखेको पानीमा बस्ने हुनाले पानी छोपेर राखौं अनि गमला आफू बस्ने ठाउँबाट अलि पर राख्ने र विरुवामा पानी राख्दा ख्याल पुर्याउने ।
-त्यस्तै छत या घरको अन्य कुनै ठाउमा परेवा लगायतका चराका लागि खाना तथा पानी राखिदिने भाडा हप्ताको दुई तीनपटक सफ सफा गर्ने गरौं ।
-राति सुत्दा सधै झुल प्रयोग गर्ने गरौं । लामखुट्टे भगाउने धुप पनि बालौं । तर यस्तो धुप बाल्दा बच्चाहरु सुतेको ठाउँबाट अलि टाढैं राखौं ।
वि.सं.२०७६ असार २ सोमवार ११:१२ मा प्रकाशित